Het S-P-E-A-K-I-N-G model van Hymes

Het speaking-model is een vrij bekend taalmodel, ontwikkeld door de sociolinguïsticus Dell Hymes dat gebruikt wordt om het taalgebeuren in allerlei situaties te beschrijven en te interpreteren. Hymes meent dat om een taal op een correcte manier te spreken we niet enkel woordenschat en grammatica moeten beheersen, maar evenzeer de context waarin bepaalde woorden worden gebruikt. Het model wordt gevormd door de volgende reeks van acht componenten die samen een communicatieve situatie vormen.

a) Setting and scene (de situatie)
De situatie van een interactie duidt aan waar en wanneer deze plaatsvindt, en in welk domein ze kan gesitueerd worden. In ons geval vonden al de interacties plaats in één en dezelfde broekenwinkel: in de “Pantashop” in de Kempische gemeente Herentals. De interacties werden opgenomen in het midden van de maand november. De interacties vinden plaats in het domein van de werksfeer en verlopen allemaal tussen eenzelfde verkoopster en een aantal klanten.

b) Participants (de deelnemers)
In het tweede component van het speaking-model wordt toegelicht wie er allemaal deelneemt aan de interactie: de spreker en de persoon aan wie hij of zij zijn boodschap richt. In ons onderzoek verlopen alle interacties dus tussen eenzelfde verkoopster en verschillende klanten. De motivatie waarom een verkoopster een interactie aangaat met een klant, is het proberen een bepaald product aan de man te brengen. Of de verkoopster haar klanten al kende van tevoren is ons onbekend.

c) Ends (de doeleinden)
Hiermee bedoelt men de redenen waarom een bepaald persoon de interactie aangaat met iemand anders. In ons onderzoek is het de verkoopster die de interactie start en informeert naar wat voor een broek haar klant zoekt. Het doel is in ons concrete geval dus zeer duidelijk: de verkoopster wenst haar product te verkopen. Het doel van de klant is hoogstwaarschijnlijk het aankopen van een kledingstuk.

d) Act sequence (de vorm en inhoud van de interactie)
In dit onderdeel wordt er geprobeerd een beeld te schetsen wat betreft de vorm en de inhoud van de interactie. In ons onderzoek gaan zoals verwacht de gesprekken niet enkel over onderwerpen die verband houden met de aankoop van een broek, maar worden er allerlei onderwerpen aangesneden. Er wordt onder meer over het weer gepraat en over bepaalde andere personen uit de regio. Wat betreft de vorm van de interacties kan men wel een vast patroon onderscheiden: de verkoopster is het meest aan het woord en geeft de klant allerhande informatie.

e) Key (de toonsoort)
De emotionele toon van een interactie bepaalt de betekenis van een gesprek. Twee gesprekken kunnen plaatsvinden in identiek dezelfde omstandigheden, maar kunnen door gebruik van een andere ondertoon een totaal verschillende betekenis hebben. Bijvoorbeeld door het gebruik van een ironische of sarcastische ondertoon kan een zin een volledig andere betekenis krijgen. In ons onderzoek verlopen de gesprekken eerder op een luchtige manier. Verkoopster en klant(en) communiceren met elkaar op een vrij informele manier.

f) Instrumentalities (de gebruikte taal)
In dit onderdeel vraagt men zich af op welke manier de deelnemers met mekaar communiceren. Welke taal wordt er nu eigenlijk gebruikt tijdens de interactie? In ons onderzoek spreken alle deelnemers Nederlands en sluipen er heel geregeld Kempische dialecten tussen. Dat komt waarschijnlijk doordat de winkel zich in de Kempische stad Herentals bevindt. De verkoopster is zelf afkomstig uit Herentals en de klanten zijn dat meer dan waarschijnlijk ook. Zoals eerder gezegd verloopt de communicatie op een zeer informele manier.

g) Norms (de gehanteerde normen)
Onder de normen van een interactie verstaat men de sociale regels die de actie en reactie van een interactiedeelnemer op een bepaalde manier zullen beïnvloeden. Die sociale regels worden bijna altijd, al dan niet bewust, toegepast wanneer mensen aan het communiceren zijn. Bijvoorbeeld het niet onderbreken van iemand die aan het woord is, is een sociale regel die algemeen gerespecteerd wordt. In onze gesprekken onderbreken beide deelnemers elkaar heel af en toe, maar het is zeker geen storende factor voor een vlotte communicatie.

h) Genre (het soort van communicatie)
Met het genre bedoelt men de manier waarop men een specifieke interactie kan interpreteren. In ons onderzoek gaat het zeer zeker over informele gesprekken die verlopen tussen een verkoopster van broeken en klanten die wensen geholpen te worden in hun zoektocht naar een nieuwe, passende broek.